สถาบันวิจัยศิลปะและวัฒนธรรมอีสานก่อตั้งขึ้นด้วยการตระหนักในคุณค่าความสำคัญด้านศิลปะและวัฒนธรรมของชาวอีสานโดยมีความเป็นมาดังนี้

พ.ศ.๒๕๑๓ เริ่มดำเนินการในรูปการวิจัยศิลปะและวัฒนธรรมอีสาน โดยคณาจารย์และนิสิตที่สนใจ  และได้ตั้งหน่วยงานภายใต้ชื่อ “ศูนย์ศิลปะและวัฒนธรรมภาคตะวันออกเฉียงเหนือ” มีที่ตั้งอยู่ ณ ภาควิชาศิลปะและวัฒนธรรมมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒวิทยาเขตมหาสารคาม

วันที่  ๖ มิถุนายน พ.ศ.๒๕๒๓ สภามหาวิทยาลัยมีมติเห็นชอบให้จัดตั้งเป็น “ศูนย์ศิลปะและวัฒนธรรมอีสาน”

เดือนมิถุนายน พ.ศ. ๒๕๒๓ คณะกรรมการปฏิรูประบบราชการฯ เห็นชอบสมควรสนับสนุนให้จัดตั้งเป็น “สถาบันวิจัยศิลปะและวัฒนธรรม”
วันที่ ๒๒ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๒๙  คณะรัฐมนตรีเห็นชอบ อนุมัติในหลักการให้จัดตั้งเป็น “สถาบันวิจัยศิลปะและวัฒนธรรมอีสาน”

วันที่ ๑๒ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๕๒๙ทบวงมหาวิทยาลัยประกาศให้ “ศูนย์ศิลปะและวัฒนธรรมภาคตะวันออกเฉียงเหนือ” เป็น“สถาบันวิจัยศิลปะและวัฒนธรรมอีสาน”โดยประกาศในราชกิจจานุเบกษาฉบับพิเศษเล่ม๑๐๓ตอนที่๑๙๘หน้า๙-๑๐ ลงวันที่๑๒พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๒๙ซึ่งถือเป็นหน่วยงานภายในของมหาวิทยาลัยมหาสารคามที่มีฐานะเทียบเท่าคณะ

 พ.ศ. ๒๕๓๕ ได้รับจัดสรรงบประมาณในการก่อสร้างอาคารซึ่งเป็นอาคารทรงไทยอีสานประยุกต์๕ชั้น (รวมชั้นใต้หลังคา) มีเอกลักษณ์แสดงถึงความงามทางด้านศิลปะและวัฒนธรรมของชาวอีสานเพื่อเป็นแหล่งรวบรวมข้อมูลทางศิลปะและวัฒนธรรม

พ.ศ. ๒๕๔๗ ได้รับอนุมัติให้เปิดสอนในหลักสูตรศิลปะศาสตร์มหาบัณฑิต (Master of Arts in Cultural Science) แบ่งเป็น๓แขนงวิชาคือ๑. สาขาการบริหารทางวัฒนธรรม๒. สาขาวัฒนธรรมและการท่องเที่ยว๓. สาขาการวิจัยทางวัฒนธรรม พ.ศ.๒๕๔๘ได้รับอนุมัติจากสภามหาวิทยาลัยในการประชุมครั้งที่     ๔/๒๕๔๘วันที่ ๒๙เมษายน ๒๕๔๘ ให้เปิดสอนในหลักสูตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิตสาขาวิชาวัฒนธรรมศาสตร์    (Doctor  of Philosophy in Cultural Science) และสามารถเปิดรับนิสิตรุ่นแรกระดับปริญญาเอกในภาคเรียนที่๑/๒๕๔๘  ในปี พ.ศ. ๒๕๕๔หลักสูตรวัฒนธรรมศาสตร์ได้แยกเป็น “คณะวัฒนธรรมศาสตร์” โดยมติที่ประชุมสภามหาวิทยาลัยมหาสารคามครั้งที่ ๑/๒๕๕๔ เมื่อวันที่ ๒๘ มกราคม ๒๕๕๔ ให้มีชื่อเรียกว่า “Faculty of Culturalscience”

พ.ศ. ๒๕๕๔ นโยบายมหาวิทยาลัยมหาสารคาม โดยการนำของผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ศุภชัย  สมัปปิโต อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาสารคาม และ รองศาสตราจารย์ปิยพันธ์ แสนทวีสุข รองอธิการบดีฝ่ายอำนวยการ และรองศาสตราจารย์ ดร.ปฐม หงษ์สุวรรณ ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยศิลปะและวัฒนธรรมอีสาน  ได้รวมองค์กรด้านต่าง ๆ เข้าร่วมในสถาบันวิจัยศิลปะและวัฒนธรรมอีสาน ได้แก่ โครงการอนุรักษ์ใบลาน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และหอศิลป์จำปาศรี เพื่อสร้างและพัฒนางานวิจัย รวมถึงการสนับสนุนทุนส่งเสริมการวิจัยทั้งภายในและภายนอกงานทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม งานบริการวิชาการด้านศิลปวัฒนธรรมให้มีความโดดเด่น สามารถเป็นที่พึ่งให้กับชุมชน-สังคมได้อย่างยั่งยืนและเพื่อให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลงของสังคมในปัจจุบัน  ในปีงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๗   สถาบันวิจัยศิลปะและวัฒนธรรมอีสาน  ได้ปรับแผนกลยุทธ์โดยสร้างความสามารถและศักยภาพด้านการวิจัย เพื่อพัฒนาท้องถิ่นและความเข้มแข็งทางวิชาการของมหาวิทยาลัย พัฒนาองค์ความรู้เพื่อเชื่อมโยงเครือข่ายวิชาการในมิติการศึกษาศิลปะ-สังคม-วัฒนธรรม-ชาติพันธุ์ และอีสานศึกษา เพื่อนำไปใช้ประโยชน์และบริการวิชาการ เพื่อการพัฒนา ฟื้นฟู สถาบันวิจัยศิลปะฯ โดยสอดคล้องกับความต้องการของประเทศ ชุมชนและท้องถิ่น ส่งเสริมและสนับสนุนการวิจัย  การทำนุบำรุงศิลปะ วัฒนธรรมและท้องถิ่นอีสานศึกษา  สนับสนุนการวิจัยเชิงปฏิบัติการโดยคนในท้องถิ่นในมิติด้านศิลปะและวัฒนธรรม และอีสานศึกษา สร้างสื่อการเรียนรู้ และสร้างความภาคภูมิใจในอัตลักษณ์และวัฒนธรรมของตนเอง  จัดตั้งศูนย์การเรียนรู้ทางวัฒนธรรม  รวมถึงสร้างเครือข่ายความร่วมมือด้านวิจัย และบริการวิชาการด้านศิลปวัฒนธรรมทั้งภายในและภายนอกอย่างกว้างขวางต่อไป

ผู้ดำรงตำแหน่ง ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยศิลปะและวัฒนธรรมอีสาน  ตามวาระ ดังนี้